Đắk Nông - Miền thắp lửa

Với người M’nông thì Bông và Rong trở thành người đẻ ra đất và nước, tạo ra bóng dáng quê hương buôn làng ngày nay. Và chẳng biết từ bao giờ cái tên cha Bông, mẹ Rong đầy thiêng liêng đã đi vào tâm thức của cộng đồng M’nông.

Đắk Nông được mang tên của một dòng suối chảy qua thung lũng Đắk R'tíh mà theo người M’nông nó được ví như một bầu nước trong huyền thoại, chảy mãi không ngừng. Bởi thế, người Đắk Nông đời nào cũng vậy, luôn mang trong mình tinh thần đoàn kết, sự quật cường trước kẻ thù xâm lược để bảo vệ đất nước mẹ Rong ban cho.

Nằm về phía Tây Nam cuối dãy Trường Sơn, cao nguyên Đắk Nông trông như “vành chiêng úp”, nghiêng về phía Đông là những đồng cỏ rộng lớn, nghiêng về tây có nhiều thung lũng đầm hồ. Ngoài đồng bào M’nông bản địa chiếm gần 10% dân số cả tỉnh, còn có hơn 40 dân tộc anh em khác cùng cộng cư sinh sống. Qua hàng ngàn năm gắn bó với núi rừng, người M’nông đã làm nên cho mình một bản sắc văn hóa riêng, độc đáo. Không chỉ là kiến trúc ngôi nhà, bộ nhạc cụ cồng chiêng mà còn là những lễ hội truyền thống và hệ thống những câu chuyện sử thi đầy chất huyền thoại vẫn được các buôn làng lưu giữ nguyên vẹn cho đến ngày nay. Nhưng rõ nét hơn cả là khí chất M’nông của cộng đồng. Đó là tính hào sảng, tinh thần đoàn kết, gắn bó, thủy chung không chỉ với núi rừng, bon làng mà còn đối với anh em các dân tộc. Đó là tinh thần bất khuất trong đấu tranh chống cái ác, chống kẻ thù xâm lược. Trong đó phải kể đến hình tượng người anh hùng, thủ lĩnh N’Trang Lơng, người đã thắp sáng và thổi bùng ngọn lửa chống Pháp ở cao nguyên M’nông từ năm 1912 đến năm 1935. Chuyện kể rằng, khi ông ngã xuống, trên ngực ông mọc lên cây blang, cây blang cao lớn, với những chùm hoa lửa đỏ rực giữa cao nguyên M’nông. Người M’nông tự hào đắm mình với câu chuyện về N’Trang Lơng, như ngọn lửa thắp sáng mãi trong trang sử chống giặc ngoại xâm.

Đồng bào cùng nắm tay nhau ca hát, nhảy múa trong Lễ kết nghĩa anh em. Ảnh: Hồ Mai

Không chỉ anh hùng trong chiến đấu, kho tàng sử thi của người M’nông còn ghi đậm ước vọng của cả cộng đồng về một cuộc sống no đủ bình yên. Đó là cuộc sống có “trăm trâu, nghìn bò, gạo thơm, vải đẹp”. Qua những câu chuyện O't N'drong huyền thoại. Đó là cuộc sống có những chàng trai vạm vỡ và lao động giỏi, có những cô gái đẹp như tiên, biết dệt vải và hát hay, múa giỏi trong những ngày hội mùa. Những hình ảnh ấy, không chỉ là khát vọng mà đâu đó trong dòng lịch sử đã trở thành hiện thực trên vùng đất cao nguyên hào sảng này.

Với những núi đồi chập chùng lũng dốc và tiếng thông reo, thấp thoáng bóng cô sơn nữ cùng với những hang động núi lửa (UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu) đã tạo ra nhiều thắng cảnh thác suối như Trinh Nữ, Gia Long, Đ'ray Sáp, Liên Nung, 7 tầng… quanh năm tung bọt trắng xóa đẹp như tranh làm hút hồn biết bao du khách, như lời vẫy gọi của đôi dòng sông Krông Nô và Krông Na mà người M’nông gọi là sông vợ, sông chồng chảy mãi bên nhau.

Đắk Nông quyến rũ không chỉ có vẻ đẹp hoang sơ huyền hoặc của những ngọn núi, dòng sông mà còn toát lên từ kho tàng văn hóa vật thể và phi vật thể đậm nét tâm linh được các cộng đồng dân cư lưu giữ từ ngàn năm. Đó là những thanh âm, màu sắc độc đáo của các lễ hội, các phong tục, tập quán và hệ thống các sử thi, truyền thuyết, cổ tích của các dân tộc bản địa. Và dường như đất trời có sự giao thoa, ràng buộc bền chặt với người M’nông trong nền văn hóa đó. Từ tiếng tù và, đến điệu cồng chiêng, từ thanh âm đàn đá đến các loại nhạc cụ khác… tất thảy đó là sự phiên chế âm sắc độc đáo, sự phối âm chặt chẽ, như tấu lên khúc tráng ca giàu chất sử thi huyền thoại của núi rừng mà các nghệ nhân M’nông vừa là người sáng tác vừa là người biểu diễn để bổ sung cho những câu chuyện sử thi càng thêm lung linh huyền bí được nối tiếp nhau qua nhiều thế hệ. 

Đắk Nông ngày nay với những triền đồi đất đỏ bazan ngút ngàn tầm mắt. Những vườn cà phê, cao su, hồ tiêu ngày càng bạt ngàn, thuần một màu xanh đầy tự tin, là cõi thực bước ra từ thế giới cổ tích M’nông. Vùng đất này không chỉ hứa hẹn những mùa vàng về cây lương thực và cây công nghiệp, đem lại sức sống cho các buôn làng mà còn chứa đựng những tiềm năng tài nguyên khoáng sản như bô xít, vàng, đá saphia… đó là nguồn của cải được thiên nhiên ban tặng cho vùng đất này. Trong những năm gần đây, với sự đột phá trong cách nghĩ, cách làm và sự đầu tư của Đảng, Nhà nước đối với Đắk Nông đã làm thay đổi lớn lao diện mạo mới, sắc thái mới trên vùng đất này. Và với truyền thống và khát vọng vươn lên, chắc chắn Đắk Nông sẽ viết tiếp khúc tráng ca mới, trong vận hội mới. Khúc tráng ca về một vùng đất đã thắp lửa, giữ lửa, ngọn lửa của sức mạnh niềm tin, sức mạnh đoàn kết nội lực để vươn tới tương lai.