Nhớ dấu ong rừng

Để lấy được mật ong rừng, đồng bào M'nông có nhiều cách khác nhau tùy tập quán sinh sản, làm tổ của từng loại ong. Đồng bào thường đi lấy tổ ong vào mùa cây cối đơm hoa, nhất là vào mùa rẫy bắp đồng loạt trổ bông, tổ ong có mật nhiều

Lấy mật ong trong bọng cây. Ảnh: Hữu Sáng

Ong Ráp: Ong làm từ hai tổ trở lên trên một cây thì gọi là ong Ráp. Đây là loại ong dữ không thể lấy ban ngày mà chỉ được lấy ban đêm. Muốn lấy tổ ong phải mang theo unh mpui nghĩa là đuốc khói. Người trèo lên cây lấy tổ ong mang một cái thùng, một con dao, tay cầm đuốc khói (có tác dụng để đàn ong không thấy người). Trèo đến nơi, chỉ việc dùng dao gạt đàn ong ra rồi cắt phần mật và phần ong non, cả sáp ong bỏ vào thùng rồi chuyển thùng xuống đất. Lúc đi xuống cũng cần có khói bao bọc, nếu không sẽ bị đàn ong chích.

Ong Lok krot: Đây là loại ong nhỏ thường làm tổ trong bọng cây hoặc ở dưới hang đất, hang đá. Lấy tổ ong này, người ta không cầm bó đuốc khói, chỉ cần đem một miếng thuốc hút và một củ gừng. Người ta nhai củ gừng tươi phun vào trong bọng cây, hang ong, rồi mồi điếu thuốc thổi vào bên trong tổ ong. Đàn ong phía trong bị say khói thuốc và bị cay mắt không bay được. Người dùng rìu mổ bọng cây hoặc dùng cây dẹp để đào hang ong, đào xong chỉ việc dùng que gạt ong mẹ ra rồi lấy mật và con ong non về ăn. Mật ong bọng cây ngon hơn mật ong làm tổ trên cây.

Ong Sik khang: Đây là loại ong đất nhỏ, màu đen. Loại ong này không có kim chích, chỉ cắn nhưng không đau. Chúng làm hang rất sâu dưới đất. Khi đào ong đất phải biết rõ tổ ong nằm cạn hay nằm sâu. Trước khi đào, người ta áp tai vào lỗ hang ong. Nếu nghe tiếng ong gần thì đào, còn nghe tiếng ong xa thì thôi không đào nữa. Đã lỡ đào thì có sâu cách mấy cũng phải đào đến nơi, lấy bằng được tổ ong và mật ong. Vì người ta tin rằng, nếu không làm như vậy thì bị thần ong bắt, nhốt linh hồn trong tổ ong, làm cho người bắt bị ho.

Ong Nrâng: Ong Nrâng to bằng ngón tay cái. Ong này chích rất độc. Loại ong này làm tổ trong hang đất. Hang đất chính do đàn ong đào lấy, sâu từ một đến vài mét. Loại ong Nrâng không có mật. Người ta lấy tổ ong Nrâng để lấy con ong non ăn vì chúng rất ngon và bổ dưỡng. Vào tháng 9 thì mới có con ong non. Đi lấy ong Nrâng, người ta mang một ống thuốc hút, đốt thuốc thổi vào hang cho đàn ong thật say, rồi đào hang ra lấy ong non về ăn. Mỗi tổ ong lấy được từ năm đến mười ký ong non.

Đồng bào M'nông lấy mật ong về ăn, còn sáp ong mang về nấu lọc lấy mật nguyên chất. Sáp ong dùng để sơn ná, ống tên, thoi dệt vải và thoa chỉ may vá quần áo, hoặc chỉ kết xâu dây cườm cho không thấm nước khỏi bị mục. Nếu có nhiều sáp ong dùng để làm đèn thắp sáng. Cây đèn sáp ong cắm trên chén gạo là thứ lễ vật không thể thiếu trong các lễ cúng thần lúa, cúng thần voi của người M'nông.

Với nương rẫy và núi rừng đại ngàn vây quanh, đồng bào M'nông từ xưa luôn có sẵn nguồn mật ong rừng để khai thác. Ngày nay, rừng bị tàn phá, đàn ong giảm đi nhiều, mật ong khan hiếm chứ không dồi dào như xưa. Ngoài ong rừng, đồng bào còn học người Kinh nuôi ong lấy mật. Vào mùa hoa cà phê, hoa bông trắng, hoa ngô, hoa cao su... ong tha hồ hút nhuỵ để dâng tặng cho đồng bào hương vị ngọt ngào.