Người “giữ hồn” đàn tính hát then

Bà Nông Thị Bường (bên trái) cùng chị em tham dự Hội thi Phụ nữ Đắk Nông “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” và Ngày Phụ nữ sáng tạo năm 2017 do Hội LHPN tỉnh tổ chức mới đây

Từ đam mê, chế tác

Sinh ra và lớn lên tại tỉnh Cao Bằng-“cái nôi” của nền văn hóa đàn Tính, hát Then, bà Bường đã yêu âm thanh ngọt ngào, tha thiết của nó từ lúc nào không biết. Khi còn nhỏ, mỗi khi trong bản tổ chức hát Then, bà lại xin bố mẹ để đi xem hát. Tiếng đàn Tính, lời Then cứ thế theo bà lớn lên từng ngày. Cuộc sống ở quê khó khăn, nên năm 2.000 bà cùng chồng khăn gói vào thôn Nam Cao lập nghiệp.

Cuộc sống nơi vùng đất mới khiến bà nhớ quê hương quay quắt, nhớ làn điệu Then truyền thống. Thế là bà mày mò, theo học cách làm đàn Tính và hàng ngày cặm cụi chế tác đàn. Khi đã biết cách chế tác, bà lại nghĩ tại sao mình không làm ra sản phẩm để phục vụ bà con trong vùng, vừa có thu nhập vừa góp phần giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trên vùng đất mới.

 Thế là, bà đã lặn lội về tận Cao Bằng tìm giống bầu tốt trong vườn rẫy của gia đình để có nguyên liệu lâu dài cho việc chế tác đàn Tính. Chia sẻ về cách làm đàn Tính, bà Bường cho biết: “Cây đàn Tính gồm các bộ phận: Bầu đàn, cần đàn, dây đàn, mặt đàn, tai đàn, khuy đàn, ngựa đàn và tua đàn. Bầu đàn được làm bằng quả bầu già, có công dụng tạo âm. Cần đàn làm bằng gỗ dâu, dây đàn bằng tơ xe… Làm một cây đàn phải mất 2-3 ngày mới xong. Cây đàn Tính là “tiếng lòng” của dân tộc, nên mỗi khi làm, tôi đều gửi gắm tình cảm, tâm hồn của mình vào đó”.

Trung bình mỗi năm, bà bán ra thị trường hơn 50 chiếc, với giá 1 triệu đồng/chiếc. Khách hàng chủ yếu là đồng bào dân tộc phía Bắc đang sinh sống ở các tỉnh Đắk Nông, Đắk Lắk.

Đến truyền dạy

Cùng với việc chế tác đàn Tính, bà Bường còn được biết đến là người hát Then rất giỏi. Theo bà Bường, hát Then được cộng đồng người Tày ở thôn Nam Cao tổ chức trong các dịp cầu mùa, hội làng, mừng năm mới, ngày cưới và ngay cả trong những lúc buồn. Ở bất cứ hoàn cảnh nào, lời ca, điệu múa và âm nhạc hòa quyện lại, tạo cho người nghe những cung bậc cảm xúc và lôi cuốn.

Ngày nay, cuộc sống có nhiều thay đổi nên số người biết hát Then rất ít, khiến bà luôn trăn trở. Bà mang những tâm tư của mình trao đổi với chị em trong thôn và được sự động viên, ủng hộ của bà con, nên đội văn nghệ đàn Tính, hát Then của thôn Nam Cao được thành lập. Dưới sự hướng dẫn của bà, hiện nay, đội có hơn 10 thành viên duy trì sinh hoạt đều đặn, vì ai nấy cũng đam mê văn hóa truyền thống. Mỗi lần sinh hoạt, các thành viên lại cùng trao đổi, học hỏi để nâng cao chuyên môn, ai sưu tầm, nghiên cứu được những làn điệu hay đều chia sẻ với nhau… Tại các hội diễn văn nghệ do địa phương tổ chức, đội đàn Tính, hát Then của thôn Nam Cao lại tham gia nhiệt tình, mang đến những tiết mục văn nghệ hay, đậm đà bản sắc.

Chị Lục Thị Liên ở cùng thôn cho biết: “Trước đây, tôi không biết đàn Tính, hát Then đâu, nhưng được sự hướng dẫn của chị Bường, nên đã chơi khá thành thạo. Ở vùng quê mới, được nghe những giai điệu quê hương thật là hạnh phúc, làm cho chúng tôi vơi đi nỗi nhớ quê nhà”. Ông Ngô Văn Bạch cũng cho hay: “Trên vùng đất mới này, có người tâm huyết với văn hóa truyền thống của người Tày, Nùng như chị Bường thật là đáng quý. Giai điệu Then như động viên chúng tôi nỗ lực làm ăn và cùng nhau đoàn kết, xây dựng cuộc sống mới”.

Bà Bường còn biết tự sáng tác những làn điệu Then nói về quê hương, đất nước, sự thay đổi của địa phương như: “Mừng Krông Nô đổi mới”, “Cây đàn tính”, “Nhớ quê”… Bà Bường tâm sự: “Ngoài những bài hát cũ, mình phải viết những bài hát Then có nội dung về miền quê mới Tây Nguyên mới đáng quý. Bài hát được đặt lời mới, nhưng khi hát lên vẫn có thể nhận ra được giai điệu hát Then của người Tày”.