Để nghị quyết của Đảng về văn học, nghệ thuật đi vào cuộc sống

Hơn 6 năm qua, thực hiện nghị quyết về một lĩnh vực rất quan trọng và tinh tế này, nền văn học, nghệ thuật nước ta đã có bước phát triển mới, ngày càng phong phú và đa dạng.

Hoa cao nguyên (tác phẩm đoạt giải ba thi ảnh nghệ thuật - mỹ thuật lần thứ 3 tỉnh Đắk Nông năm 2014). Ảnh: Ngọc Tâm

Văn học, nghệ thuật đã nắm bắt được dòng mạch chính là chủ nghĩa yêu nước và nhân văn, gắn bó với dân tộc, nỗ lực phản ánh chân thật cuộc đấu tranh cách mạng và lao động sáng tạo của nhân dân ta, có nhiều tác phẩm tốt trong tất cả các loại hình nghệ thuật từ văn học, sân khấu, âm nhạc, mỹ thuật, nhiếp ảnh, múa, điện ảnh, kiến trúc… chủ nghĩa nhân văn, phẩm chất nhân đạo được đề cao. Văn học, nghệ thuật đã cố gắng phát hiện, khẳng định các nhân tố mới, trong những năm gần đây, nhiều văn nghệ sĩ trong các lĩnh vực điện ảnh, âm nhạc, mỹ thuật, múa, nhiếp ảnh, sân khấu…

Thông qua các tác phẩm và biểu diễn về chủ đề biển đảo đã góp phần bồi dưỡng sâu sắc chủ nghĩa yêu nước, cổ vũ mạnh mẽ ý chí, quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo của Tổ quốc. Văn học, nghệ thuật tham gia vào cuộc đấu tranh lên án cái xấu, cái ác, sự thoái hóa, biến chất về nhân cách, lối sống và đạo đức trong một bộ phận xã hội.

Tự do trong sáng tạo nghệ thuật và sự đa dạng về nội dung, phong cách sáng tác, phương thức biểu hiện được tôn trọng, dấu ấn cá nhân, cá tính sáng tác được khẳng định. Công tác lý luận, phê bình có bước đổi mới đã có tác dụng tích cực đối với sáng tác. Các phương tiện, phương thức sản xuất, trình diễn, truyền bá sản phẩm văn học, nghệ thuật phát triển khá mạnh đã đưa được nhiều tác phẩm đến với công chúng, góp phần đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của nhân dân.

Bên cạnh những mặt tích cực của sự phát triển văn học, nghệ thuật còn bộc lộ một số yếu kém, khuyết điểm chủ yếu sau:

- Trong sáng tác, biểu diễn, truyền bá, còn không ít tác phẩm và hoạt động chưa thể hiện được tính chất tiên tiến và bản sắc dân tộc. Số lượng tác phẩm ngày càng nhiều nhưng rất ít tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật. Trong không ít các tác phẩm, lý tưởng xã hội thẩm mỹ không rõ nét, ý nghĩa xã hội rất hạn hẹp. Còn không ít văn nghệ sĩ có hạn chế trong tiếp cận và nhận thức những vấn đề mới của cuộc sống, chưa cảm nhận đầy đủ ý nghĩa, chiều sâu và tính phức tạp của thời kỳ đổi mới toàn diện đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và chủ động hội nhập quốc tế cũng như của việc thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng, phát triển bền vững đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

- Có những biểu hiện xa lánh những vấn đề lớn lao của đất nước, chạy theo những đề tài nhỏ nhặt, tầm thường, chiều theo thị hiếu thấp kém của một bộ phận công chúng, hạ thấp chức năng giáo dục, nhấn mạnh một chiều chức năng giải trí. Trong một số sản phẩm văn học, nghệ thuật có biểu hiện cực đoan, chỉ tập trung tô đậm mặt đen tối, tiêu cực của cuộc sống hiện tại, thậm chí xuyên tạc, bóp méo lịch sử; một số bị các thế lực thù địch lôi kéo đã sáng tác và truyền bá các tác phẩm độc hại đi ngược lại lợi ích của nhân dân. Tình trạng nghiệp dư hóa các hoạt động văn học, nghệ thuật chuyên nghiệp có chiều hướng gia tăng.

Hoạt động lý luận văn học, nghệ thuật còn lạc hậu nhiều mặt, chưa giải đáp được nhiều vấn đề của đời sống, còn xa rời thực tiễn sáng tác. Hoạt động phê bình văn học, nghệ thuật có biểu hiện tụt hậu so với yêu cầu, chưa thực hiện tốt chức năng hướng dẫn, điều chỉnh và đồng hành với sáng tác. Chất lượng khoa học và tính chuyên nghiệp của phê bình bị xem nhẹ, xuất hiện lối phê bình cảm tính, thiếu một hệ thống tiêu chí tin cậy dễ đánh giá; văn hóa phê bình bị hạ thấp.

Công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ văn nghệ sĩ còn nhiều bất cập, yếu kém. Chương trình nội dung lạc hậu, chất lượng đào tạo toàn diện về chính trị, tư tưởng, chuyên môn, đạo đức, thể chất không đảm bảo, chưa chú trọng đúng mức tính đặc thù, chuyên biệt và yêu cầu đào tạo tài năng.

Đánh giá nguyên nhân của những thành tựu cũng như những yếu kém, khuyết điểm trên cả 3 lĩnh vực: sáng tác, biểu diễn truyền bá; lý luận, phê bình và đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ văn nghệ sĩ, chúng ta càng nhận thức sâu sắc những ưu, khuyết điểm trong cả 4 khâu, 4 yếu tố của phương thức lãnh đạo.

Khi tổng kết 5 năm thực hiện Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị về văn học, nghệ thuật, các Hội văn học, nghệ thuật ở cả Trung ương và các địa phương đều rất bức xúc về sự chậm trễ trong việc thể chế hóa nghị quyết chuyên đề này.

Mái ấm của bé. Tranh: Thùy Linh

Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) cũng chỉ ra: “chủ yếu do nhiều cấp ủy, chính quyền chưa quan tâm đầy đủ đến lĩnh vực này, lãnh đạo chỉ đạo chưa thật quyết liệt việc cụ thể hóa, thể chế hóa của Đảng còn chậm, thiếu đồng bộ và trong một số trường hợp thiếu khả thi. Công tác quản lý về văn hóa chậm được đổi mới, có lúc, có nơi xem nhẹ, thậm chí buông lỏng, kỷ luật, kỷ cương không nghiêm. Đầu tư cho văn hóa chưa tương xứng và còn dàn trải. Chưa nắm bắt kịp thời những vấn đề mới về văn hóa để đầu tư đúng hướng và có hiệu quả. Chưa quan tâm đúng mức công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp”.

Đã đến lúc phải vượt qua tư duy bao cấp trong xây dựng cơ chế chính sách phát triển văn học, nghệ thuật. Cần phải quán triệt tư tưởng chỉ đạo của Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị trong thể chế hóa nghị quyết về phát triển văn học, nghệ thuật là: Lĩnh vực nào của văn học, nghệ thuật có thể xã hội hóa hoàn toàn, lĩnh vực nào thì nhà nước và xã hội cùng làm; lĩnh vực nào nhà nước phải đầu tư 100%.

Trên cơ sở quán triệt sâu sắc vai trò rất quan trọng và tính đặc thù của văn học, nghệ thuật, các cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa cần xây dựng được một đội ngũ cán bộ chuyên trách thực hiện nhiệm vụ thể chế hóa Nghị quyết Trung ương 9 và Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị.

Bốn mươi nghìn văn nghệ sĩ cả nước rất tin tưởng trong tương lai không xa được đón nhận hệ thống cơ chế, chính sách được thể chế hóa từ Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị. Điều đó chắc chắn sẽ góp phần tạo nên những nguồn lực để phát triển nền văn học, nghệ thuật Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với các đặc trưng dân tộc, nhân văn, dân chủ, khoa học, góp phần xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện.