Một số điểm mới của luật Trẻ em năm 2016

Luật Trẻ em năm 2016 đã sửa đổi, bổ sung nhiều quy định mới nhằm cụ thể hóa Hiến pháp 2013, Công ước về Quyền trẻ em của Liên Hợp Quốc, tạo hành lang pháp lý quan trọng trong công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em phù hợp với tình hình phát triển kinh tế, xã hội, phát triển của trẻ em trong giai đoạn hiện nay.  

Nhiều quyền của trẻ em được mở rộng theo luật Trẻ em 2016. (Trong ảnh: Trẻ em ở Trường tiểu học La Văn Cầu, xã Đắk R'măng (Đắk Glong))

Mở rộng đối tượng áp dụng luật

Về tên gọi, luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em được đổi tên thành luật Trẻ em. Tên gọi mới này vừa ngắn gọn vừa phản ảnh đầy đủ hơn nội dung và phạm vi điều chỉnh của luật về đối tượng đặc thù là trẻ em.

Theo đó, luật Trẻ em 2016 quy định trẻ em là người dưới 16 tuổi chứ không phải là công dân dưới 16 tuổi như luật hiện hành. Như vậy, đối tượng áp dụng của luật đã được mở rộng, không chỉ trẻ em là công dân Việt Nam mà còn bao gồm cả trẻ em là người nước ngoài, người không quốc tịch cư trú tại Việt Nam.

Luật cũng bổ sung các khái niệm mới về bảo vệ trẻ em như: Chăm sóc thay thế, người chăm sóc trẻ em; xâm hại trẻ em, xâm hại tình dục trẻ em, bạo lực trẻ em; bỏ rơi, bỏ mặc trẻ em; giám sát việc thực hiện quyền trẻ em. Những khái niệm mới này nhằm thống nhất nhận thức, tạo cơ sở chuẩn mực pháp lý trong việc đánh giá các hành vi của xã hội trước thực tiễn hiện nay.

Luật Trẻ em quy định 14 nhóm trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, trong đó, có bổ sung 5 nhóm mới đó là: Trẻ em bị tổn hại nghiêm trọng về thể chất và tinh thần do bị bạo lực; trẻ em phải bỏ học kiếm sống chưa hoàn thành phổ cập giáo dục trung học cơ sở; trẻ em bị bóc lột; trẻ em bị mua bán; trẻ em mắc bệnh hiểm nghèo hoặc bệnh phải điều trị dài ngày thuộc hộ nghèo hoặc hộ cận nghèo; trẻ em di cư, trẻ em lánh nạn, tị nạn chưa xác định được cha mẹ hoặc không có người chăm sóc. Đây là những nhóm đối tượng phát sinh trong thời kỳ hội nhập và phát triển kinh tế, xã hội mới.

Đồng thời, luật Trẻ em đã bổ sung quy định về các hành vi bị nghiêm cấm trong việc chăm sóc và bảo vệ trẻ em. Có 11/15 quy định mới hoặc bổ sung hành vi mới bị nghiêm cấm, như: tước đoạt quyền sống của trẻ em; cản trở trẻ em thực hiện quyền và bổn phận của mình; công bố, tiết lộ thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân của trẻ em; cung cấp dịch vụ, sản xuất, lưu hành, phát tán, kinh doanh đồ chơi, sản phẩm cho trẻ em có nội dung làm ảnh hưởng đến sự phát triển lành mạnh của trẻ; tổ chức, hỗ trợ, xúi giục, ép buộc trẻ em tảo hôn…

Các quyền của trẻ em cũng được mở rộng từ 10 quyền lên 25 quyền, với nhiều quyền nổi bật như: Quyền tự do tín ngưỡng, quyền bí mật đời sống riêng tư, quyền được chăm sóc thay thế và nhận làm con nuôi, quyền được bảo đảm an sinh xã hội, quyền của trẻ em không quốc tịch, trẻ em lánh nạn, tị nạn…

3 cấp độ bảo vệ trẻ em

Một trong những điểm mới nổi bật của luật Trẻ em là quy định cụ thể các yêu cầu bảo vệ trẻ em; các cấp độ bảo vệ trẻ em; trách nhiệm cung cấp, xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm hại trẻ em; cơ sở cung cấp dịch vụ bảo vệ trẻ em; chăm sóc thay thế; các biện pháp bảo vệ trẻ em trong quá trình tố tụng, xử lý vi phạm hành chính, phục hồi và tái hòa nhập cộng đồng.

Có 3 cấp độ bảo vệ trẻ em đó là phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp. Các biện pháp bảo vệ này được quy định một cách cụ thể, cùng với trách nhiệm thực hiện của các cơ quan, tổ chức, cá nhân để bảo đảm trẻ em được an toàn, được hỗ trợ và can thiệp kịp thời khi có nguy cơ hoặc đang bị xâm hại.

Quy định về chăm sóc thay thế nhằm bảo đảm trẻ em được sống trong môi trường gia đình và được chăm sóc thay thế khi không còn trong môi trường đó hoặc không thể sống cùng cha đẻ, mẹ đẻ vì sự an toàn và lợi ích tốt nhất của trẻ em.

Trên cơ sở hệ thống hóa các nguyên tắc áp dụng đối với người chưa thành niên trong quá trình tố tụng và xử lý vi phạm hành chính theo các văn bản pháp luật hiện hành, luật đã cụ thể hóa các biện pháp bảo vệ trẻ em trong quá trình tố tụng, xử lý vi phạm hành chính, phục hồi và tái hòa nhập cộng đồng.

Việc tham gia của trẻ em vào các vấn đề về trẻ em

Đây là nội dung mới của luật để thể chế hóa quy định “trẻ em được tham gia vào các vấn đề về trẻ em” tại Hiến pháp năm 2013. Các vấn đề về trẻ em hoặc liên quan đến trẻ em phải có sự tham gia của trẻ em hoặc tổ chức đại diện tiếng nói, nguyện vọng của trẻ em tùy theo độ tuổi của trẻ em. Trẻ em được tham gia vào các vấn đề về trẻ em thông qua các hình thức diễn đàn, hội nghị, cuộc thi, sự kiện, qua hoạt động của câu lạc bộ, đội nhóm, bày tỏ ý kiến, nguyện vọng qua kênh truyền thông đại chúng và thông qua nhiều hình thức thông tin khác.

Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Việt Nam là tổ chức đại diện tiếng nói, nguyện vọng của trẻ em, giám sát việc thực hiện quyền trẻ em theo ý kiến, nguyện vọng của trẻ em. Quy định này đáp ứng yêu cầu của Ủy ban quyền trẻ em của Liên Hợp Quốc về có một cơ quan, tổ chức đứng ngoài cơ quan điều hành của Nhà nước nhằm bảo đảm tính khách quan, độc lập trong tiếng nói đại diện cho trẻ em.