Địa đạo Vịnh Mốc - huyền thoại trong lòng đất

Thế nhưng, ở nơi tận cùng của sự hủy diệt ấy, bằng sức người và ý chí "một tấc không đi, một ly không dời", người dân Vịnh Mốc đã làm nên những kỳ tích đi vào lịch sử như một huyền thoại.

Du khách tham quan trong đường hầm địa đạo

Chúng tôi thăm địa đạo Vịnh Mốc trong một buổi sáng tháng 10. Trước mắt hiện ra một Vĩnh Thạch đang bừng lên sức sống mãnh liệt được phủ kín bằng màu xanh của những vườn hồ tiêu chi chít quả, những ruộng khoai môn xòe lá quạt ngọn gió khô ràn rạt trên đồi đất đỏ.

Địa đạo Vịnh Mốc nằm dưới bóng tre xanh mát, giữa tiếng sóng biển rì rào từ xa vọng lại, với những dãy giao thông hào chạy dài trên mặt đất giờ đã hóa rêu phong, cỏ xanh lan dài tắm sương gội nắng.

Chiếc “giếng trời” (lỗ thông hơi) miệng hình tròn như nong phơi thóc được trùng tu gia cố bằng xi măng, trên miệng giếng che bằng lá cọ. Trước Bảo tàng Vịnh Mốc, dưới bóng một gốc cây cao đang vươn cành xanh lá, hàng chục vỏ bom "khủng" đen ngòm còn đó để minh chứng cho tội ác của đế quốc Mỹ cũng như sự tàn khốc trong chiến tranh.

Giếng thông hơi của địa đạo

Theo chân hướng dẫn viên, chúng tôi bước vào cửa số 13-nơi có những bóng đèn điện nhỏ như quả ớt được thắp trên các đường hầm địa đạo, nhưng hầu như ai cũng thấy bóng tối đang bủa vây mình. Mỗi bước chân, là một sự ngạc nhiên, khâm phục trước ý chí chịu đựng, tinh thần sáng tạo của người dân Vịnh Mốc. Từ phòng họp đến phòng nghỉ, giếng nước, trạm gác, nhà bếp, nhà vệ sinh và nhiều lỗ thông hơi được bố trí một cách hợp lý, khoa học...

Dọc hai bên đường hầm được khoét sâu và tạo ra những căn hộ đủ cho khoảng 2- 4 người sinh hoạt. Trong đường hầm có hội trường đủ chứa 60 người tham gia hội họp, xem phim, có vị trí đặt bản tin, trạm phẫu thuật, bếp Hoàng Cầm, kho gạo, trạm đặt máy điện thoại…

Vịnh Mốc là một làng quê nằm trên một khu đồi đất đỏ sát bờ biển, cách thị trấn Hồ Xá của huyện Vĩnh Linh khoảng 14km về phía Đông, cách Cửa Tùng 6km về phía Bắc. Trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ, Vịnh Mốc là tiền đồn của miền Bắc và cũng là điểm tập trung chi viện cho đảo Cồn Cỏ - hòn đảo có vị trí chiến lược quan trọng trong việc án giữ vùng biển Vĩnh Linh.

Với khẩu hiệu “tồn tại hay không tồn tại”, bằng sức người và ý chí “nhà nhà đào địa đạo”, nhân dân Vịnh Mốc đã làm nên một kỳ tích sống trong lòng đất. Địa đạo Vịnh Mốc đã chở che, bảo toàn mạng sống cho bao người dân.

Hệ thống địa đạo Vịnh Mốc được xây dựng trong khoảng 2 năm, từ năm 1965-1967. Đây là một hệ thống hầm ngầm sâu trong lòng đất, gồm 3 địa đạo chính nối thông với nhau, với tổng chiều dài trên 1.700m. Địa đạo được cấu trúc 3 tầng; trong đó tầng trên cùng sâu 8-10m, tầng thứ 2 sâu 12-15m, tầng thứ ba sâu 23m. Các tầng này và các nhánh được kết nối với nhau qua trục chính dài 780m.

Trong địa đạo có không gian sinh sống của người dân, kho vận vũ khí đạn dược, lương thực, cơ quan đảng, chính quyền, quân sự, các công trình công cộng (hội trường, nhà hộ sinh, trạm phẫu thuật, trạm thông tin...).

Toàn bộ hệ thống có 13 cửa ra vào (7 cửa thông ra biển, 6 cửa đi lên đồi). Đây là công trình được tạo dựng bằng sức lực và trí tuệ của quân và dân Vịnh Mốc, với 18.000 ngày công. Trong mưa bom bão đạn, họ đã đào và vận chuyển 6000m3 đất đá để hoàn thành nên công trình kỳ vĩ và đặc biệt này. Người dân nơi đây sống và chiến đấu ngay trên quê hương của mình; tập kết, vận chuyển vũ khí lương thực, cấp cứu thương binh, chi viện cho đảo Cồn Cỏ... Trong suốt thời gian tồn tại trong lòng địa đạo, người dân Vịnh Mốc không một ai bị thương và 17 em bé đã chào đời...

Làng địa đạo Vịnh Mốc đã được Đảng, Nhà nước tuyên dương 2 lần Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân. Năm 1976, Bộ Văn hóa-Thông tin đã công nhận Làng địa đạo Vịnh Mốc là Di tích lịch sử quốc gia và đưa vào danh mục các di tích đặc biệt quan trọng. Hiện địa đạo Vịnh Mốc là địa danh ngày càng thu hút du khách trong nước và nước ngoài khi đến thăm Quảng Trị.

Có đến tận nơi tham quan, khám phá địa đạo mới hiểu được cuộc sống gian lao và lòng sắt đá trung kiên của quân và dân ta trong những năm tháng kháng chiến chống quân xâm lược, giành độc lập, tự do cho non sông đất nước. Trong hành trình về với Vịnh Mốc, chúng tôi cảm nhận được hơi thở nóng của cuộc chiến năm xưa, thêm yêu mến quê hương kiên cường của dân tộc, Tổ quốc mình.